مهاباد از نظره علم ودانش

پس از آباد شدن مهاباد و سکونت امرای کرد هر مالکی به نام خود مسجدی ساخته و موقوفه آن نموده , برای تحصیل و تعلیم طلاب برنامه ریزی کرده است . قبل از جنگ جهانی اول مهاباد دارای 700 طلبه علوم دینی بود غیر از مکتب خانه که در هر محله یک نفر  میرزا مکتبی  برای تعلیم  زبان و ادبیات فارسی و تعلیم خط  و خوشنویسی دایر نموده , در هر دوره و  زمان شهر مهاباد دارای علمای بزرگ و متبحر خطاطان و نویسندگان زبردست و نقاشان چیره دست و شعرای نامدار بوده است .

یکی از خانواده های اهل علم مهاباد  خانواده " مولوی "است که جد  اعلای آنان ملا عبدالقادر مولوی بوده است ؛ نامبرده به منظور کسب طب رهسپار اصفهان شده ودر آنجا نزد سید میرزا عبدالوهاب طبیب نامدار 7سال مشغول تحصیل علم بوده , پس از خاتمه از ایشان اجازه طبابت می گیرد و به مهاباد برمیگردد. پس از فوت ایشان پسرش مرحوم حاج ملا عبدالله مولوی به شغل پزشکی می پردازد , او همچنین از خوشنویسان مشهور در خط فارسی و عرب بود .

یکی از شعرای نامی مهاباد " حاج عبدالرحیم وفایی "  پسر ملاغفور می باشد . وی شاعر عارف و خوش ذوق و از ارادتمندان مشایخ شمزینان بوده است . به زبان کردی و فارسی اشعار فراوانی سروده و دیوان او چند بار چاپ شده است . شعرهای زیبا و پراحساس او توسط خوانندگان  مشهور کرد در دستگاههای مختلف موسیقی ایرانی اجرا شده است . شعر " شیرین ته شی  ده ریسی " و " مرثیه مرحوم شیخ عبیدالله "  از جمله بهترین اشعار وی می باشد . وفایی رباعیاتی هم دارد که در حاشیه مثنوی شیخ عبیدالله به مناسبت جا و مکان نوشته شده است .این مثنوی متأسفانه به طبع نرسیده  و  نزد مرحوم حاجی قادر نانوازاده و اولاد  او می باشد   وفایی در سفر حج دوم در بیابان شام در بین مدینه و شام  مبتلا به بیماری می شود و در میان ریگزارهای عربستان جان به جان آفرین تسلیم می کند .

یکی دیگر از شعرای به نام مهاباد ملاصالح متخلص به " حریق "می باشد . ملاصالح پس از خاتمه تحصیلات و گرفتن اجازه تدریس در قریه ساکن می شود . امام جماعت ده که شیخ بهاءالدین نامی بوده مرحوم می شود و برسر جانشینی او بین خانقاه  بیاره  و ته ویله  اختلاف روی می دهد . شیخ علی (حسام الدین ) که جوان بوده  بر سر این مسأله با شیخ عمر که رئیس خانواده بود  میانه شان به هم می خورد . مالک قریه طرفدار شیخ علی بوده است . حریق با نوشتن چند قطعه شعر از شیخ عمر جانبداری می کند . مالک قریه به خاطر اینکار دستور می دهد که ریش و سبیل حریق را از ته  بتراشند و  او  را از ده  بیرون کنند . آن زمان از بخت بد حریق وضع شهر خیلی مغشوش و جریان دختر ارمنی ( کچه هه ر مه نی ) همه فکرها را به خود مشغول کرده بود . حریق  بعد از این واقعه  در مسجد حاجی سید حسن مهاباد مشغول تدریس می شود . متأسفانه تاریخ دقیق او مشخص نیست .

دیگر از شعرای به نام مکریان " احمد کور "که کور مادرزادی بوده و قرآن را از حفظ داشته و در مدارس دینی تحصیل کرده اشعاری بسیار زیبا  از او به جا مانده و به چاپ نیز رسیده است . شعر " بهاره " اعجاب انگیز است و همچنین " لیلی و مجنون "  را نیز به کردی ترجمه کرده است .