مهاباد در دوره پارینه سنگی

کهن ترین آثار سکونت انسان در منطقه مهاباد به دوره پارینه سنگی قدیم  بازمی گردد . دوره پارینه سنگی قدیم  بخشی از دوران  پارینه سنگی است که با ساخت اولین ابزار در حدود 2.5 میلیون سال پیش آغاز و حدود 200 الی 300 هزار سال پیش جای خود را به دوره پارینه سنگی میانی می دهد . طی این دوره طولانی چندین گونه انسان ریخت  بر زمین زیسته اند . در اوایل پارینه سنگی قدیم انسان ریخت ها  عمدتاً از طریق جمع آوری ریشه های گیاهی , نباتات , حشرات و جانوران کوچک  گذران می کردند و ابزار سنگی ساده آنها شامل ساطورهای ساخته شده از قلوه سنگ و تراشه سنگهای ساده بود .  مدت زمانی پس از پیدایش انسانهای

هموارکتوس در حدود 1.5 میلیون سال پیش ابزار سنگی پییچیده تر , بزرگتر و کارآمد تر شد , از جمله این ابزارهای جدید تبردستی سنگی و شکافنده است که در دو سطح تراشه برداری می شدند و لبه های تیزی برای شکافتن پوست لاشه جانوران و سایر مواد  داشتند .  همزمان با این تحولات  در ساخت ابزار شرایط اقلیمی افریقا تغییر کرد و به تدریج باعث مهاجرت انسان ریختها  از این قاره به سمت خاور نزدیک و سپس آسیا و اروپا شد . این انسانها در فاصله زمانی نسبتاً کوتاهی به آسیای جنوب شرقی  رسیدند ایران در مسیر این مهاجرتهای اولیه به سمت آسیا واقع شده و شواهد باستان شناختی به جای مانده از اولین جوامع انسانی در ایران اغلب شامل مجموعه ابزار سنگی است  که در پادگانه های قدیم رودخانه هاست از جمله در کشف رود خراسان , گنج پر گیلان  و  شیوه تو مهاباد  یافت شده است . آثار منطقه مهاباد شامل شماری ابزار سنگی است که در چندین محل در امتداد رودخانه مهاباد در سالهای اخیر کشف شده است . مهمترین این مکانها  شیوه تو  , در حدود 7 کیلومتری غرب شهر مهاباد , نزدیک روستای قاضی آباد و مشرف بر دریاچه سد مهاباد است .
این مکان از سطح دریا حدود 1380متر ارتفاع دارد و در 36درجه و 45دقیقه عرض شمالی و 45درجه و 38 دقیقه طول شرقی واقع است . طی چند بررسی باستان شناختی در سالهای 83 و 84 حدود 100 ابزار و وارده سنگی ساخت ابزار از دامنه  تپه های طبیعی حاشیه شمالی دریاچه سد گردآوری شده است .
محدوده پراکنش ابزارها در حدود 30 متر از سطح فعلی آب دریاچه بالاتر است . بررسیهای زمین شناختی نشان داده که محل کشف ابزار دوره  پلیستوسن ( عصر یخ ) بخشی از پادگانه رودخانه مهاباد بوده  که طی گذر هزاران سال و همزمان با عمیقتر شدن بستر رودخانه ارتفاع آن افزایش یافته و روند فرسایش باعث تغییر و جابجایی آن شده است . پادگانه  حاشیه رودخانه ها  در دوره پارینه سنگی  محل مناسبی برای سکونت گروههای انسانی بوده  ,  زیرا هم به منابع دائمی آب دسترسی داشته اند و هم برای ساخت ابزار سنگی از قلوه سنگهای پادگانه رودخانه استفاده می کرده اند .  با توجه به ویژگی زمین شناختی منطقه مهاباد وجود منابع غنی سنگ آذین شامل انواع گوناگونی چون آندژیت , توف , بازالت , کوارتز , کوارتزیت و شیست , همه این سنگها به صورت قلوه سنگ در پادگانه آبرفتی رودخانه  مهاباد  و هم به شکل قطعات زاویه دار  در ارتفاعات بالای شیوه تو دیده می شود . بخش بزرگی از مجموعه گردآوری شده شامل قلوه سنگهایی است که یک یا چند تراشه از سطح آنها جدا شده است . شماری تراشه و ضایعات تراشه برداری هم از دیگر بخشهای مجموعه است . اما مهمترین نمونه ابزار شکافنده ای است که از یک تراشه بزرگ ساخته شده و دارای لبه تیز تیشه مانند در انتهاست . ساخت این ابزار از ویژگیهای اصلی سنت  ابزارسازی آشولی است, که نمونه های آن در مکانهای پارینه سنگی قدیم در افریقا , غرب و جنوب آسیا و همچنین اروپا یافت شده است . وجود این ابزار در شیوه تو نشانه وجود فرهنگ ابزارسازی آشولی در منطقه مهاباد  در این دوره است .  سازنده ابزار احتمالا انسان راست قامت  یا نوع دیگری از انسان ریخت اولیه بوده که در اواخر پارینه سنگی قدیم می زیسته اند . علاوه بر شیوه تو  مجموعه های دیگری در امتداد رودخانه مهاباد یافت شده که از میان آنها می توان به کلکاوی , کانی سمبوریان , و کلکی بگزادان  اشاره کرد . مدارک یافت شده در امتداد رودخانه مهاباد نشان می دهد که انسانهای پارینه سنگی قدیم حداقل از حدود 300 تا 400 هزار سال پیش در منطقه حضور داشته اند و می توان انتظار داشت که در صورت پژوهشهای گسترده تر باستان شناختی , بتوان به اطلاعات جدیدتری از این سکونتهای پیش از تاریخ در اطراف  مهاباد دست یافت.

نویسنده :فرهاد فاتحی