تحولات جمعیتی در شهر مهاباد از سال 1335 تا1372 و تحولات آینده تا سال 1390

حجم افزایش در دو سرشماری

نرخ رشد سالیانه جمعیت(درصد)

بعد خانوار (نفر)

تعداد خانوار(نفر)

تعداد جمعیت(نفر)

سال

-

-

5.5

3697

20333

1335

1.41برابر

3.47

5.48

5216

28610

1345

1.49برابر

4.41

5.1

8349

42596

1355

1.76برابر

5.5

5.35

13969

74763

1365

1.31برابر

5.45

5.36

18302

98100

1370

1.11برابر

4.5

5.36

20328

109020

1372

1.30برابر

4.5

5.36

26487

141970

1378

1.20برابر

4.4

5.36

31738

170116

1382

1.29برابر

4.4

5.36

34198

183300

1384

1.27برابر

4

5.3

43761

231931

1390

5.36برابر

4.65

5.33

16631

88687

افزایش جمعیت 37ساله

2.13برابر

4.3

5.24

23433

122911

برآورد افزایش18ساله

ماخذ: نشریات مرکز آمار ایران و محاسبات مهندسین مشاور فر افزا

آثار و ابنيه تاريخي شهرستان مهاباد

 تاريخ مهاباد :

شهر مهاباد ، مركز شهرستان مهاباد در استان آذربايجان غربي با پهنه اي حدود 15 كيلومتر مربع در جنوب آذربايجان غربي قرار دارد . شهر مهاباد در گذشته « سابلاغ » يا « ساوجبلاغ مكري » ناميده مي شد . سابلاغ از واژه تركي « سويوغ بولاغ » يعني چشمه سرد گرفته شده است . در سال 1314 هجري قمري به دستور پهلوي اول به همان نام باستاني اش « مهاباد » كه يادآور زندگي قوم ماد در اين ديار است ، نامگذاري شد .

شهر قديمي و باستاني اي نزديك آن به نام « درياز » وجود داشته كه خرابه هايي از آن بر جاي مانده و تنها روستاي نزديك اين شهر باستاني به همان نام به وجود آمده است . مهاباد كه آبادي كوچك و بي اهميتي بود ، در 1308 هجري قمري بوداق سلطان در آخر پادشاهي شاه عباس اول صفوي حكومت مكري را به دست گرفته و مهاباد را مركز فرمانروايي خود كرد . او ( بداق سلطان ) آثاري چون « پردي سور » يا پل سرخ ( 1079 هجري قمري ) و « مزگوتي سور » يا مسجد سرخ ( 1089 هجري قمري ) از خويش به يادگار مانده است . شهر مهاباد به دليل قرار گرفتن در جنوب غربي درياچه اروميه و ميان راههاي ارتباطي شهرهاي اروميه به مياندوآب ، سقز و سردشت ، جايگاه ويژه اي داشته و محل برخورد راههاي آذربايجان غربي ، آذربايجان شرقي و كردستان است كه ايجاد سد مهاباد نيز در رشد و گسترش شهر اهميت ويژه اي داشته است . شهر مهاباد و پيرامون آن از ديرباز خاستگاه صدها سياست پيشه، سردار، دانشمند، شاعر، عارف، پهلوان، هنرمند و ... از جمله استاد علامه ملاحسين مجدي، استاد احمد ترجاني‌زاده ، حسن حزني يكرماني، استاد عبدالرحمن شرفكندي، دكتر مصطفي خرم دل، محمد قاضي، دكتر جواد قاضي، سيد محمد امين شيخ الاسلامي مكري، قاضي محمد و ... بوده است .

مسجد جامع مهاباد :

نماي داخلي مسجد جامع مهاباد

نماي داخلي حياط و يك حوضخانه  مسجد جامع مهاباد

 شهرستان مهاباد كه يكي از شهرهاي كردنشين استان آذربايجان غربي است داراي انواع مختلفي از صنايع دستي است. در اين شهر و روستاهاي اطراف آن در حدود 300 خانوار با احتساب بعد هر خانواده 5 نفر و نيز تعدادي كارگاه توليدي به فعاليت در توليد انواع صنايع دستي اشتغال دارند. عمده صنايع دستي اين منطقه شامل قاليبافي- منجوق دوزي- پولك دوزي- سكه دوزي- سوزن دوزي- سجاده بافي- صنايع چرمي- رودوزي- لحاف دوزي- قرقره بافي بافت پارچه مخصوص لباس كردي- خراطي و چاقوسازي مي باشد.

قالي بافي

 به غير از توليد فرشهاي سنتي و محلي كردي در سالهاي اخير فرش بافي در مهاباد گسترده تر شده و كارگاههاي مختلفي در اين شهر با بافت و توليد انواع فرشهاي رج 50 به بالا با نقشه هاي شهري و گردان اشتغال دارند. نقشه فرشهاي توليد شده در مهاباد به سفارش تجار شهرهاي مختلف از جمله تبريز مي باشد و از نقشه هاي گل فرنگ- لچك ترنج- شاه عباس- زيرخاكي با رنگ زمينه كرم- لاكي- سرمه اي پوست پيازي در آنها استفاده مي شود رنگرزي پشم ها اكثراً با رنگهاي شيميايي است دار مورد استفاده براي بافت دستگاه قاليبافي تبريزي و ايستاده و گره تركي متقارن به سبك فرشهاي تبريز مي باشد اين قالي ها در انواع مختلف پشتي- ذرع و نيم- قاليچه- پرده- 4*3 متر و حتي بزرگتر نيز بافته مي شوند.

نقوش بكار رفته در قاليبافي مهاباد

منجوق دوزي

 پوشش محلي زنان كرد داراي تزئينات زيبا و منحصر به فرديست اين تزئينات اكثراً توسط انواع صنايع سوزن دوزي از جمله منجوق دوزي- سكه و مليله دوزي و ساير انوع هنرها با مصالح درخشان و رنگين برروي لباسها محلي انجام مي شوند. با توجه به علاقه و تلاش كردها براي حفظ آداب و سنن خود امروزه نيز انواع محصولات منجوق و سكه دوزي شده بخصوص براي مراسم رسمي و عروسي ها در شهرستان مهاباد توليد و به ساير مناطق كردنشين عرضه مي شود. منجوق دوزي قدمتي ديرينه داشته و از زمان ساسانيان رايج بوده است. در نمونه هاي بسيار زيباي منجوق دوزي سنتي تنها اصالت و ظرافت طرحها حيرت آور نيست بلكه مهارت دست دوزندگان آن دانه ها را چنان دلنشين و استوار در كنار هم نشانده كه گويي از دستگاههاي پيشرفته كامپيوتري براي محاسبه محل قرار گرفتن منجوقها استفاده شده است. دوخت منجوق به 2 طريقه انجام مي شود اول آنكه دانه هاي منجوق را يكي يكي يا در تعداد كم 2 يا 3 عدد هر بار داخل سوزن كرده و به پارچه مي دوزند. روش ديگر آن است كه ابتدا منجوقها را به بند كشيده بعد در فاصله هر چند منجوق بند آنرا توسط سوزن و نخ ديگري به پارچه مي دوزند البته بايد توجه داشت كه در اين روش دوام كار انجام شده كمتر است.

سكه و پولك دوزي

 پولك به صفحات مدور و كوچكي گفته مي شود كه از جنس طلا و نقره و آلياژي از برنج و مس بوده و براي تزئين پوشاك و به مفهوم عام بكار برده مي شود. امروزه بجاي پولك از سكه هاي كوچكي كه از رواج افتاده باشد نيز استفاده مي كنند. پولك نيز از تزئينات متداول پوشاك سنتي زنان كرد است. فعاليت در اين رشته در مهاباد به شكل كارگاهي و خانگي هردو وجود دارد. در كارگاههاي پولك دوزي انواع كلاه پولك دوزي شده تهيه مي شود اما زنان خانه دار انواع جليقه – كمر بند و لباس پولك دوزي شده نيز توليد مي كنند. پولك دوزي اغلب همراه با منجوق دوزي متداول است.

نمونه‌اي از لباس پولك‌دوزي شده در مهاباد

سوزن دوزي

 ايرانيان كه در كارهاي تزئيني و آرايشي معروفند و دلبستگي زيادي به آن نشان مي دهند در تكميل كارهاي تزئيني به سوزن دوزي روي آورده اند زنان كرد در منطقه مهاباد انواع سوزندوزي هاي زيبا را به شكل گلدوزي دستي دوي دستمال – جاجيم- گليم – جل و انواع كيف هاي چرمي انجام مي دهند.

سوزن دوزي  مهاباد

رودوزي

 رودوزي عبارت است از دوخت قطعات مختلف پارچه در كنار هم كه اكثراً رويه لحاف و روانداز را تشكيل مي دهد زنان سخت كوش مهاباد با در كنار هم قرار دادن انواع تكه پارچه هاي بي استفاده آثار هنري زيبائي خلق مي كنند كه اكثراً جنبه خود مصرفي دارد. نوع ديگري از رودوزي كه به همراه سوزن دوزي و گلدوزي سنتي انجام مي شود براي تزئين انواع رختخواب پيچ- بقچه لباس كيسة مخصوص حمام يا حمل وسائل و غيره....نيز در اين منطقه مرسوم است.

مصنوعات چرمي

 در حال حاضر تهيه و توليد برخي مصنوعات چرمي نظير انواع چاروق (كفش از جنس چرم و گاهي رزين و لاستيك كه بندها و تسمه هاي بلند دارد و بندهاي آن بدور ساق پا پيچيده مي شود) و نيز انواع كيف زنانه و مردانه و زين ويراق اسب در مهاباد مرسوم است. در شهر مهاباد چند كارگاه نساجي وجود دارد كه در حال حاضر بيشتر به توليد چارق اشتغال دارند چارق (پاي پوش زينتي مردان و زنان كرد) در گذشته از رونق قابل ملاحظه اي برخوردار بوده است. ولي در سالهاي اخير به علت رواج انواع كفشهاي ماشيني اهميت ديرينه آن از ميان رفته است و اكثر توليدات اين كارگاهها مورد توجه خريداران غير بومي است. چاروق را كه در اصطلاح محلي كالك مي نامند در دو نوع تخت چرمي و لاستيكي توليد مي شود. نوع تخت لاستيكي داراي قيمت پائين تري بوده و در مقايسه با چارق چرمي بيشتر مورد توجه افراد محلي و بومي است. كف چاروق چرمي و بدنة آن از چرم يك تكه بوده و نوك آن نيز رو به بالا و خميده است. مهمترين مادة تشكيل دهنده چاروق چرم گاو است. هر توليد كننده بطور معمول در طول روز قادر به تهيه 2 عدد چارق چرمي است. براي تهيه چاروق پس از تهيه و آماده نمودن چرمي آنرا برش داده و در اندازه مورد نظر قالب گيري مي كنند و بعد از خشك نمودن آن در حالي كه كاملاً انعطاف پذير مي باشد رويه بافته شده را به آن مي دوزند براي تزئين چاروق نيز از 2 عدد منگوله نخي استفاده نموده و حاشيه آنرا با مفتول سيمي بسيار نازك لبه دوزي مي كنند. پوشش داخلي چاروق نيز از نوعي پارچه مخملي نايلوني تشكيل مي شود. كيف چرمي بند دار زنانه نيز يكي ديگر از فرآورده هاي دستي شهر مهاباد را تشكيل مي دهد اين محصول به علت اصالت و زيبايي و مناسب بودن قيمت خواستار زيادي در بازارهاي غير محلي دارد. براي تهيه كيف زنانه ابتدا چرم را به قطعات مورد نياز براي تهيه كيف مي برند و پس از صاف نمودن و آماده ساختن آن برروي قسمتي كه رويه كيف را تشكيل مي دهد محل خطوط و نقوشي را كه بايد سوزندوزي شود مشخص نمود و آنرا به سوزندور تحويل مي دهند و در ادامه به كمك درفش دور تا دور رويه و بدنه سوراخ مي گردد و از داخل سوراخها بند چرمي باريكي كه دسته كيف را نيز شامل مي گردد عبور داده مي شود. در گذشته توليد زين ويراق اسب نيز در اين منطقه رايج بوده است. ابزار كار تهيه كنندگان مصنوعات چرمي يا سراج ها شامل كاردك- درفش- مشته- گزن- قالب چوبي- سوزن و ميزكار است.

مصنوعات چرمي مهاباد

قرقره بافي(گيپوربافي)

 قرقره بافي در زمره آن دسته از صنايع خانگي است كه داراي سابقه نسبتاً طولاني است و امروزه بيشتر در شهرستان مهاباد متمركز است. در اين شهر عده زيادي از زنان خانه دار و دختران دانش آموز با استفاده از قلاب مخصوص و نخ قرقره كه معمولاً به رنگهاي سياه- سفيد- طلايي- و قهوه اي است محصولاتي كه نظير عرق چين – روميزي- زيرليواني- سالفت و غيره تهيه مي كنند.

قرقره‌بافي كاري از زنان و دختران  مهاباد

قلاب بافي

از جمله ديگر هنرهاي سنتي و خانگي زنان مهاباد كه سابقه اي در حدود 45 سال دارد قلاب بافي است. انواع شال گردن- روسري- بلوز- شنل- شال- به طريق قلابدوزي تهيه مي شود كه به دليل برخورداري از ظرافت – زيبائي و طراوت حساس از بافت دستي مورد توجه مصرف كنندگان است مواد اوليه قلاب بافي انواع نخ كامواست

قلاب بافي كاري از زنان و دختران  مهاباد

سجاده بافي و بافت پارچه و لباس كردي

سجاده بافي به منظور تأمين شرايط مكان نمازگذار از لحاظ طهارت و پاكي در مهاباد همانند ساير مناطق كرد نشين استان مردم است. ابعاد سجاده معمولاً كوچك و قابل حمل بوده و اكثراً توسط نخ هاي پشمي خود رنگ سفيد- كرم- سياه و با طرحي شبيه محراب بافته مي شود. همچنين به علت علاقه شديد كردها به حفظ آداب و سنن خود بافت پارچه هاي مخصوص لباس كردي (بوزو) كه معمولاً در عرض 20- 25 سانتي متر بافته مي شود مرسوم است. از هر 22 متر آن يكدست لباس كردي تهيه مي شود. نحوه توليد بدين ترتيب است كه بافنده اقدام به چله كشي و ماسوره پيچي نخهاي تابيده شده پشمي نموده و با توجه به ابعاد محصول مورد سفارش از شانه مناسب كه بر حسب نوع بافت متفاوت بوده و تفسير مي كند استفاده مي نمايد سپس با به حركت درآوردن ماكو به كمك دست كه در داخل آن ماسوره حاوي نخ هاي پود قرار دارد و با استفاده از پا براي ايجاد درگيري نخ هاي پود و تار عمل بافت را انجام مي دهد. متأسفانه امروزه به علت رواج صنايع نساجي ماشيني اين حرفه رو به فراموشي مي رود.

خراطي

 برخي صنايع چوبي از جمله خراطي در شهرستان مهاباد وجود دارد كه كه به توليد انواع مهره هاي شطرنج- تخته نرد- چوب لواش پزي- دوك نخ ريسي- پايه آباژور – ميز- مبل و صندلي- دسته چكش- چوب تعليمي- چوب سيگار- عصا و... مي پردازند.

چاقو سازي

 يكي ديگر از صنايع دستي منطقه مهاباد چاقوسازي است انواع چاقوهاي زيباي دستي جيبي و كاردهاي مخصوص آشپزخانه و سلاخي با استفاده از كمك فنرهاي كهنة اتومبيل ها و ساير مصالح فولادي و آهني توسط استادكاران ماهر اين شهرستان توليد مي شود كه بيشتر توليدات جنبه خود مصرفي دارد.

انواع چاقو‌هاي زيباي دستي جيبي و كاردهاي آشپزخانه مهاباد

غارهاي شهرستان مهاباد :

ـ غار سهولان :

سهولان يكي از مهمترين و كم‌نظيرترين غارهاي طبيعي كشور و از شگفت‌انگيزترين جلوه‌هاي طبيعت زيباي سرزمين آذربايجان غربي است كه از ديرباز براي ساكنان منطقه مكاني شناخته شده بود و حتي در قسمتهايي از آن از دورانهاي قبل از ميلاد، انسانها سكونت داشته‌اند. اين غار در اثر پيگيريهاي اداره كل حفاظت محيط زيست آذربايجان غربي و بر اساس مصوبه شماره 169 شوراي عالي حفاظت محيط زيست به عنوان اثر طبيعي، ملي در فهرست مناطق چهارگونه تحت مديريت سازمان حفاظت زيست درآمده است.

نمايي از تابلوي ورودي غار سهولان

نمايي از قسمتهاي داخلي  غار سهولان

ـ موقعيت جغرافيايي :

غار سهولان در 46 درجه شرقي از نصف‌النهار گرينويچ و 36 درجه و 46 دقيقه عرض شمالي واقع شده است.

ـ راه دسترسي :

غار سهولان در 155 كيلومتري جنوب شرقي اروميه و 41 كيلومتري جنوب غربي شهر زيباي مهاباد و در جنوب درياچه اروميه، بر سر جاده برهان كه بطور ميانبر، مياندوآب را به شهر بوكان وصل مي‌كند بين دو روستاي عيسي‌كندي و سهولان قرار دارد و به لحاظ مجاورت با روستاي سهولان به اين نام معروف گشته است.

راه آن تا روستاي عيسي‌كندي به مسافت 37 كيلومتر از شهرستان مهاباد آسفالته و 4 كيلومتر در امتداد راه عيسي‌كندي به سهولان خاكي است. 

 ـ تشريح وضعيت كلي غار :

غار سهولان در دامنه رشته‌كوههايي به نام قوتور قرار دارد كه بلندترين نقطه آن در سطح درياهاي آزاد 2200 متر ارتفاع دارد، ارتفاع دهانه اصلي آن در حدود 1765 متر و ارتفاع دهانه ديگري كه در فاصله نه‌چندان دور از دهانه اصلي واقع شده در حدود 1795 متر، و ارتفاع سطح آب درياچه موجود در دل غار از سطح درياهاي آزاد 1750 متر است.

دهانه اصلي غار در اصطلاح محلي بنام كونه كوتر به معناي لانه كبوتر خوانده مي‌شود كه مركب از دو واژه كونه بمعناي روزن و كوتر به معناي كبوتر است و سبب آن انبوه كبوتراني است كه در مدخل غار و ابتداي درياچه لانه كرده‌اند.

محوطه ورودي اين مدخل در ارتفاع 7 متري از سطح جاده بصورت قطعه زمين هموار نعلي شكل و پوشيده از چمن است كه چندين درختچه نيز از دل صخره‌هاي غار بيرون زده است.

پس از طي حدود 30 متر سراشيبي تند و خطرناك به كف درياچه مي‌رسيم و با منظره استلاگميت‌ها و استلاگتيت‌هاي زيبا، كوتاه گل كلمي و پنجه‌اي روبرو مي‌شويم. دهانه ديگري كه به فاصله نه چندان دور از دهانه اصلي و در ارتفاع بالاتري قرار دارد مدخلي است تنگ و باريك و انباشته از سنگهاي فرو ريخته كه انسان بايد براي رسيدن به كف غار و درياچه، حدود 50 متر در دل كوه به سختي پايين برود. اين مدخل در اصطلاح محلي بنام كونه مالان بمعناي روزن منازل مشهور است وجود اين وجه تسميه حكايت از آن دارد كه بشر در دورانهاي مختلف در آن منزل كرده است، به استناد لايه‌هاي سفالي كه از منطقه دالان اصلي و تالار بزرگ و دهليز ورودي كونه مالان بدست آمده است اين غار در هزاره‌هاي دوم و اول قبل از ميلاد تا دوره پارتي و اسلامي و حتي زمانهايي از قرون وسطي مورد سكونت واقع شده است.وضعيت داخلي غار با گذر از محوطه غار به دهانه آن مي‌رسيم كه ارتفاع آن از بام غار در حدود 30 متر، عرض 12متر و ارتفاع آن 9متر مي‌باشد. با گذشتن از روي سنگهاي ريزش كرده به دهانه غار به ابتداي درياچه ميرسيم كه آبي صاف و زلال با عمق متفاوت دارد وسعت اين درياچه در حدود 50 * 30 مترمربع، ارتفاع گنبدي شكل اين بخش از سطح ايستايي آب حدود 30 متر ميانگين عمق آب در حدود 12 متر مي‌باشد. درياچه اول توسط يك دالان به عرض 2 متر، ارتفاع 8 متر، طول 40 متر، ميانگين 12 متري به درياچه ديگري منتهي مي‌شود كه داراي زيبايي خاصي است اين قسمت از درياچه اولي بزرگتر است و وسعتي معادل 42 * 58 مترمربع، ارتفاع گنبدي 50 متر (تقريبي) و ميانگين عمق متعادل 11 متر را دارا است. در ارتفاع اين درياچه علاوه بر يك خشكي، شبه جزيره‌اي كه به راحتي مي‌توان بر روي آن از قايق پياده شد همچنين گلوگاهها و ايوانهاي طبيعي وجود دارد كه انتهاي آنها به صورت تونلي در طرف راست درياچه وجود دارد كه قايق پلاستيكي چهار نفره به سختي از آن عبور مي‌كند چرا كه عرض آن در بعضي از جاها به 5/1 متر مي‌رسد. ميانگين عمق اين قسمت در حدود 15 متر است اين تونل در انتها به اندازه‌اي باريك مي‌شود كه فقط يك نفر با تيوب مي‌تواند از آن عبور كرده و در نهايت به بن بست برسد. به هر حال شناسايي كامل غار نياز به تحقيقات و كاوشهاي گسترده‌اي دارد.

نمايي از دالانهاي غاز سهولان

ـ زمين شناسي غار :

پوسته خارجي كوه (كوتر) كه غار درون آن قرار دارد از سنگهاي آذرين از نوع آندريت و بازالت پوشيده شده ولي لايه‌هاي زيرين متشكل از لايه‌هاي رسوبي از نوع مارن و ماسه سنگ است و به نظر مي‌رسد غار قبل از تشكيل در ارتفاع پايين‌تري از سطح فعلي و انباشته از آبهاي زيرزميني بوده است انحلال لايه‌هاي رسوبي سست بالاتر و سقوط آنها بر اثر فعاليتهاي زمين‌شناسي دوره كرتاسه (قريب70 ميليون سال قبل) موجب پديد آمدن غار فعلي شده كه آب بالا آمده از منافذ موجود در زيرزمين رسوخ پيدا كرده و از دل چشمه‌هاي دره پايين دست در سمت چپ جاده جاري مي‌شود و همين باعث ايستايي سطح آب درياچه شده است.

اين غار نخستين‌بار توسط ژاك دو مورگان فرانسوي مورد كاوش و بررسي قرار گرفته است. وي كه در روزهاي اول تا چهارم اكتبر سال1890 ميلادي يعني حدود 107 سال پيش از اين غار ديدن كرده است.
در خلال سالهاي جنگ جهاني دوم غار سهولان براي دومين بار توسط يك هيئت انگليسي نيز مورد تحقيق و مطالعه قرارگرفته ولي از يادداشتها و گزارشهاي گروه تا بحال مطلبي در دست نيست، در حال حاضر مجموعه غارآبي، خشكي سهولان به مساحت 2هكتار بر اساس مصوبه شماره 169شوراي عالي محيط زيست به عنوان اثر طبيعي ـ ملي شناخته شده است. اين غار به موجب بند الف ـ ماده3 قانون حفاظت و بهسازي محيط زيست، جزء مناطق تحت مديريت سازمان محيط زيست مي‌باشد.

نمايي از استقبال مردم جهت بازديد  

قسمتی از جاذبه های طبیعی شهرستان :