تعریف شهر سالم

تعاریف متعددی وجودداردازجمله تعریف سازمان بهداشت جهانی ازشهرسالم:شهرسالم شهری است که محیطش را بهبود می بخشدومنابعش راتوسعه میدهد بطوریکه مردم بتوانندیکدیگر رادرجهت بالاترین تواناییهای فردی پشتیبانی کنند.ازنظرشهرسازی:شهرسالم،عرصه سالمی است برای تحقق انسان سالم این امر برایند نظام یافته فعالیت های سازگار،فرم های منطبق برعملکردوفضاهای موزون واجد بازدهی اجتماعی است.ویا « شهر سالم » شهری است كه در آن با ایجاد و گسترش پیوسته شرائط فیزیكی و اجتماعی زیست محیطی و استفاده بهینه از منابع و امكانات موجود ، محیطی فراهم شود كه در اثر آن مردم جامعه ضمن حمایت یكدیگر و مشاركت گروهی در انجام كلیه امور زندگی ، قابلیت خود را به حداكثر می رسانند .شهرسالم دارای معیارهاوشاخص های است که دراین بحث نمی گنجد.

شهر نشینی و سلامت

جهان بسرعت به شهرنشینی روی آورده است . براساس آخرین آمار منتشره ، در طول پانزده سال آینده ، ۲۰ الی ۳۰ شهر جهان ، جمعیتی بالای ۲۰ میلیون خواهند داشت . و مهمتر از همه شهرها یا محیط زیست ساخته بشر ، محل زندگی بیشتر جمعیت جهان بحساب خواهد آمد . تا سال ۱۹۹۰ ، حداقل ۶۰۰ میلیون نفر از مردم حاشیه نشین شهرهای كشورهای در حال توسعه ، در وضعیت نامطلوبی از لحاظ كیفیت زندگی و بهداشت بسر می برده اند . به موازات محدود شدن منابع و اختیارات دولتها ، مقامات شهری بمثابه نیروهای قوی تر ظهور كرده اند و جهان بسرعت بسوی عدم تمركز سیاسی و اداری گام بر می دارد . مشكلات زیست محیطی ، از عمده ترین مشكلاتی است كه مدیریت خدمات شهری را بدلیل رشد بی رویه شهرنشینی به شدت زیر فشار قرار داده است مانند : تامین آب آشامیدنی ، مسئله مسكن ، آلودگیها و مدیریت دفع مواد زائد جامد . مشكلات بهداشتی در شهر ها ناشی از رشدو توسعه بدون برنامه ، بدون كنترل و بدون بودجه مناسب است . رشد سریع شهرنشینی بطور فزاینده ای خارج از ظرفیت و توانایی مقامات شهری در فراهم نمودن خدمات اولیه زیست محیطی ، مسكن ، اشتغال و دیگر حداقل احتیاجات برای یك جامعه سالم است كه بحرانهای اجتماعی ، اقتصادی ، سیاسی و مشكلات بهداشتی از عواقب زیانبار آن است . مدرم در شهر ها ـ خصوصاً افراد فقیر و افراد تازه وارد به شهر ـ تماس ها و فشارهایی را تجربه می كنند كه منجر به مشكلات بهداشتی از قبیل اشاعه بیماریهای مسری ، سوء تغذیه ، بیماریهای روانی و بیماریهای تنفسی مزمن میشود . این وضع غیر بهداشتی شامل فقر ، كمبود غذا و سر پناه ، تراكم جمعیت ، مشاغل كاذب ، سیستم نامناسب دفع مواد زائد ، شرایط شغلی ناامن ، نا كافی بودن خدمات دولتی ، مصرف بی رویه مواد زیان آور و آلودگی محیط زیست می باشد . تحت این شرایط ، وجود امكانات رفاهی جمعی چیزی در حد خواب و خحیال است و اقشار كم درآمد در شهرها اغلب تمامی سنگینی مسئولیت فراهم نمودن احتیاجات اساسی خود را در امور مربوط به بهداشت ، رفاه و جستجوی كار بر دوش دارند . همچنین مسامحه در حفاظت از محیط زیست در مدیریت و برنامه ریزی شهری ، اثرات شدید منفی در امور بهداشتی و اجتماعی داشته كه موجب محدودیت استفاده از منابع در آینده بدلیل بهره برداری نامناسب و یا آسیب رساندن به منابع طبیعی شده و كاهش پویایی و جنب وجوش شهری را بدنبال دارد . مسائل مختلفی در ارتباط با رفتارهای اجتماعی بر بهداشت نیز تاثیر میگذارد . از قبیل :

1-ادغام مهاجرین در شهر یا در خیلی از حالات نادیده انگاشتن ودرحاشیه قرار دادن آنها

2-اختلاف درون شهری از نظر طبقه ، مذهب ونژاد .

3-تغییر یافتن مفاهیم همسایگی

4-مسائل خاصی كه در ارتباط با زنان است از جمله زنانی ، كه خارج از خانه كار می كنند ، ازدیاد تعداد زنانی كه سرپرستی امور خانه را بعهده دارند ، داشتن روابط زودگذر بویژه برای كارگران مهاجر ، فعالیت زودرس جنسی نوجوانان ، بی بندوباری و كاهش روش های سنتی كنترل موالید .

 وجود اطلاعات در باره چگونگی اثر توسعه شهری بر سلامت ، یك ابزار حیاتی در كار پروژه « شهر سالم » است . در بیشتر كشورها ، مسئولیت تهیه شاخص های بهداشتی و امور اپیدمیولوژیك تماماً یا بخشی از آن زیر نظر وزارت بهداشت است كه در این امر دانشگاهها نیز مشاركت فعالی دارند . این امور شامل موارد زیر است :

1-مراقبت از وضعیت سلامت در ارتباط با شرایط و شاخص های زیست محیطی

2-تجزیه و تحلیل فعالیتهای توسعه شهری در بخشهای مختلف و اثر آن بر وضعیت بهداشت و سلامت

3-توسعه سیاست های بهداشتی و مشاركت در پارامترهای مربوط به سلامت و ارتقاء بهداشت در مدیریت خدمات شهری و برنامه ریزی توسعه .

متاسفانه قابلیت كافی برای تامین این امور اغلب وجود ندارد ، این چالشی است كه شهر سالم میتواند برای رفع آن موثر واقع گردد .

مفاهیم اساسی « شهر سالم »

شهر سالم ، یك مقوله سلامت عمومی است كه براساس تفكر                   پروفسور Mc keown. T بنیان گذاشته شده است . او دریافت كه ـ بر خلاف عقیده عموم ـ مهمترین عامل ارتقاء سطح سلامت در كشور پادشاهی انگلیس و دیگر كشورهای توسعه یافته در قرون ۱۹ و ۲۰ ، صرفاً پیشرفت در امور خدمات بهداشتی درمانی و ( فن آوری ) مربوط به آن نبوده ، بلكه بدلیل تغییرات اجتماعی ، زیست محیظی و اقتصادی بشرح زیر بوده است :

1-محدود شدن تعداد افراد خانواده

2-افزایش امكانات كمی و كیفی مواد غذائی

3-داشتن محیط فیزیكی سالم تر از هر نظر و نهایتاً

4-تبیین روشهای اصولی پیشگیری  و درمان بیماریها

سازمان جهانی بهداشت ، از ابتدای شروع به كار در سال ۱۹۴۶ ، ارتباط تنگاتنگ عوامل جسمی روانی و اجتماعی با یكدیگر را در تعیین سلامت افراد مشخص نموده است . در سال ۱۹۷۸ ، سازمان جهانی بهداشت با پیام « سلامت برای همه » در   « آلماآتا » براساس ۶ اصل كه متاثر از نظریات Mc keown است ، جنبش نوینی را در تبیین بهداشت و سلامت عموم آغاز كرده است . این اصول عبارتند از :

اصول سلامت برای همه

1-کم کردن نابرابریها در بهداشت

2-تاکید برپیشگیری از بیمارییها      

3-همکاری بین بخشی به منظور کاهش عوارض زیست محیطی

4-مشارکت مردمی

5-تاکید بر مراقبت های اولیه بهداشتی در سیستم ارائه خدمات بهداشتی ودرمانی

6-همکاری بین المللی

در سال ۸۶ ـ ۱۹۸۵ ، دفتر اروپائی سازمان جهانی بهداشت برنامه ارتقاء سطح سلامترا تحت عنوان « پروژه شهر سالم » پیشنهاد نمود . غرض از پیشنهاد مزبور ، پیداكردن روشهای مناسب برای دستیابی به اصول و استراتژیهای « سلامت برای همه » از درون فعالیت محلی در شهرها بود .شهر سالم ، در یك گردهمائی در شهر « تورنتو » در اكتبر ۱۹۸۴ كه « سلامتی تورنتو در سال ۲۰۰۰ » نام گرفت ، مطرح شد . استراتژی این پروژه ، فراهم آوردن زمینه های مشاركت سازمانهای دولتی ، خصوصی و داوطلب بمنظور تمركز ارگانها و سازمانهای ذیربط در بهداشت شهری بمنظور كاستن مشكلات در رابطه با سلامت در ابعاد وسیع بوده است .

ارزش این پروژه در شهرها با پیشرفت شگفت آور و غیرقابل انتظار در مشاركت صدها شهر بزرگ و كوچك نه تنها در كشورهای صنعتی ، بلكه بطور فراگیر در كشورهای در حال توسعه به نمایش گذاشته شده است .

هدف برنامه « شهر سالم » ، بهبود وضعیت بهداشت و محیط زیست ، بوسیله بالابردن آگاهی و جلب همكاری

مردم در مشاركت با ارگانها و سازمانهای دولتی و موسسات شهری است تا بدینوسیله در ارائه خدمات بهداشتی و زیست محیطی بطور موثرتری اقدام نمایند . گسترش نقش مقامات مسئول محلی در امور مربوط به بهداشت عمومی و تشویق آنان دراجرای سیاست« سلامت برای همه »درسطح شهر،هدف اولیه این پروژه است بعضی فعالیتهای توسعه شهری ( خانه سازی ، صنعت ، امور زیر بنائی و غیره ) در صورت فقدان ضوابط و موازین بهداشتی و زیست محیطی میتواند سلامت افراد را به مخاطره افكند ولی این گونه فعالیتها میتوانند فرصتهای بهداشتی را نیز ایجاد نمایند . در صورتیكه اقدامات لازم برای حفظ و ارتقاء سلامت ، در روند توسعه مورد توجه قرار گیرد ، میتوان بهداشت جامعه را بهبود بخشید . برای مثال در توسعه صنعتی ، رعایت مسائل ایمنی در مراكز اشتغال ، آموزش پرسنل و كنترل آلودگی می بایست در یك مسیر صحیح قرار گرفته و یا در گسترش خانه سازی ، خدمات اساسی زیست محیطی و مراقبت های اولیه بهداشتی با مشاركت مردم به مورد اجرا گذاشته شود .پروژه شهر سالم ممكن است با یك پروژه تنها ودر یك شهر مشخص اجرا گردد ، یا اینكه احتمال دارد در ارتباط با مجموعه مسائل بهداشتی ، بخشی از تلاش برای توسعه وسیع تر مشتمل بر امور زیربنائی ، امور مالی شهری و توسعه صنعتی را در برگیرد . مشكلات كلیدی توسعه كه بوسیله پروژه شهر سالم به آنها توجه شده است عبارتند از :

1-بهداشت نامناسب در مناطق مسكونی شهری ، خصوصاً برای اقشار كم درآمدی كه در مناطق پر جمعیت سكونت دارند .

2-كمبود خدمات اساسی ، مناطق فقیر نشین و آلودگی زیست محیطی

3-ناتوانی تعداد زیادی از مقامات محلی در انجام وظیفه در زمینه بهداشت عمومی و محیط زیست

پروژه شهر سالم تشخیص داده است علیرغم هوشیاری و ابتكارات افراد فقیر در فراهم نمودن و خود آمادگی و اعمال راهبرد بقاء برای رفع احتیاجات اولیه ، اصطلاح « خودت آنرا انجام بده » محدودیتهایی را بطور جدی برای آنها ایجاد مینماید . خصوصاً در حوالی شهرها كه ازدحام جمعیت موجب خوهد شد كه مردم در معرض انواع آلودگیها قرارگیرند و این مسئله خطرات شیوع امراض همه گیر را بوجد خواهد آورد . با عنوان كردن این نوع مشكلات شهری ،پروژه شهر سالم ، در جستجوی این نیست كه مدیریت سازمانهای ذیربط را زیر سئوال ببرد . بلكه ، اهمیت ابعاد سلامت را بوسیله توجیه بار مسئولیت امور بهداشتی ( نظیر مشكلاتی كه در ارتباط با مرگ ، نلاتوانی و غیره بوجود میآید ) به آنها تاكید میكند تا بدین وسیله مسلائل بهداشتی ، قابل فهم و مرتبطبا كار سازمانهای محلی دولتی و غیر دولتی باشد . پروژه شهر سالم ، مسئولین بهداشت شهر و یا مقامات مسئول محلی دولتی را در به انجام رسانیدن دو پدیده زیر حمایت میكند :

اطلاعات و تجزیه و تحلیل : پایش اثرات امور بهداشت كه شامل سنجش وضعیت سلامت و بررسی عوامل مختلف زیست محیطی كه در ایجاد مشكلات بهداشتی سهیم هستند ومتعاقب آن تجزیه و تحلیل ضرورتهای بهداشتی و فرصت های بدست آمده در بخشهای مختلف توسعه كه برای سلامت از اهمیت برخوردار میباشند .

سیاست گذاری واقدامات حمایتی : برنامه های ویژه بهداشتی برای هر بخش تنظیم شده اند از جمله : برای آب ، بهسازی ، آموزش صنعت ، نیروی كار ( برای مثال ، بهداشت محیط كار ) و غیره كه بوسیله سیاست گذاران و سازمانها و ارگانها ذیربط مورد حمایت قرار میگیرند . در روند مشاوره با اعضای جامعه ، سازمانها و گروهها ، برای حصول یك دیدگاه مشترك « درباره جهت گیری توسعه آینده شهر و نیز تجزیه و تحلیل ، نقاط قوت و ضعف گذشته ، تلاش میشود . شاید بتوان یك « كارگاه آموزش ویژه » برای این منظور تشكیل داد كه با این سئوال آغاز شود :

چرا این شهر جای خوبی برای زندگی كردن است ؟ در همه نقاط جهان ، یك احساس رضایت از میراثهای فرهنگی و پرورش حس تعلق به یك مكان وجود دارد كه بعنوان ویژگیهای بی نظیر و تاریخی هر شهری به آن ارج نهاده و یقیناً از عناصر مهم بسیج مردم در بهبود اوضاع و احوال زندگی آنها و مطرح نمودن سلامت و توجه به مسائل زیست محیطی محسوب میشود .

نقش سازمان جهانی بهداشت

« شهر سالم » ضرورتاً یك برنامه آماده سازی است كه هدف آن ارتقاء سطح سلامت ، توسعه و كارآئی فعالیتهای سازمانهای شهری و حركت های مردمی است . گروه كارشناسان سازمان جهانی بهداشت درگیر در اجرای این پروژه ، شامل متخصصین سازمان در مقر اصلی آن و ۶ دفتر منطقه ای كه از حمایت فنی یك بخش گسترده این سازمان برخوردار میباشد . در بیشتر كشورها ، دفاتر سازمان جهانی بهداشت بطور فراگیر در پروژه شهر سالم مشاركت دارند . دفتر اروپائی سازمان ، تسهیلات لازم جهت تماس بین پروژه های سازمان یاقته شهرهای سالم در اروپا و شهرهای سایر كشورها را فراهم كرده است . دفاتر منطقه ای از بسط و گسترش و همكاری شبكه شهرهای سالم در هر منطقه و نیز پشتیبانی از بسیاری از فعالیتها ، حمایت میكنند . مركز همكاری سازمان برای شهرهای سالم در داشنگاه ایندیانا ، آمریكا یك شبكه اطلاعاتی با نام و نشانی ۸۵۰ هماهنگ كننده شهر سالم ، جهت تبادل اطلاعات ، خبرنامه ها و دیگر مطالب در ارتباط با امور شهرهای سالم را نگهداری مینماید . مراكز هماهنگی برای شهرهای سالم در كشورهای مختلف به تحقیق و فراهم كردن حمایت فنی را در این راستا مشغولند . { در جمهوری اسلامی ایران ، شورای هماهنگی پروژه شهرهای سالم كشور این مهم را عهده دار است } . سازمان جهانی بهداشت تنها موسسه فعال سازمان ملل در توسعه شهری نیست . بسیاری از موسسات سازمان ملل عمیقاً در كوششهایی برای بالا بردن توانائی مدیریت خدمات شهری جهت اداره امور زیست محیطی شهری و ارتقاء وضعیت زندگی ، فعالیت دارند

  209 شهر از کشورهای منطقه مدیترانه شرقی جهت انتخاب به عنوان هزار شهر سالم جهان نام نویسی کرده بودند و از کشور ایران هم سه شهر پیرانشهر، نور و طوس معرفی شده بودند که شهرستان پیرانشهر توانست به عنوان یکی از هزار شهر سالم جهان از کشور ایران انتخاب شود.

  با حضور نماینده سازمان بهداشت جهانی،دراصفهان گواهینامه شهرسالم در مورخه ۱۱/۱۰ /۱۳۹۰ در همایش کشوری شهرهای سالم در دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی اصفهان به شهردار و نماینده مرکز بهداشت شهرستان پیرانشهر اهدا گردید.

مهندس فاروق مصطفی پور شهردار پیرانشهر درباره علت انتخاب این شهر بعنوان یکی از هزار شهر سالم جهان گفت: شهرستان پیرانشهر تا حدودی امکانات و شرایط یک شهر سالم را داراستبه دلایل زیر:

وجود شبکه معابر درست، شهرسازی  و معماری اصولی، فضای سبز استاندارد (۲۱ مترمربع به ازای هر نفر)، وجود کوههای مرتفع،جنگلهای سرسبز وزیبا ،وجود رودخانه های خروشان، وجود امکانات تفریحی رفاهی وورزشی مناسب ،استفاده از رنگ های شاد در زیباسازی شهر،وجود شادابی وطراوت درسطح شهربه علت جوانی و

رشد پایین جمعیت، پایین بودن آمار بزهکاری و تکدی گری، نبود صنایع آلاینده، نظافت روزانه معابر اصلی و فرعی شهر، فعالیت بیش از 700دستگاه تاکسی فعال وچندین مینی بوس در آژانس ها برای سرویس دهی مناسب به شهروندان، همچنین راه اندازی کارخانه سایت بازیافت زباله و ایجاد کود آلی و سامان دهی وضعیت جمع آوری زباله از طریق نصب سطلهای زباله در جلوی درب منازل به منظور جلوگیری از دسترسی حیوانات (سگ و گربه) وارتقاء سطح بهداشت ، فعال سازی کمیسیون موضوع بند ۲۰ از ماده ۵۵ شرح وظایف شهرداریها به منظورجمع آوری احشام و مشاغل مزاحم در محدوده شهریوهمچنین وجود جمعیت باسواد بالای ۹۷ درصدی شهر از جمله شاخص هایی است که این شهرستان را در زمره یکی از شهرهای سالم جهان قرار داده است.

مصطفی پور در ادامه ضمن تقدیر وتشکر از همه شهروندان پیرانشهر تاکید کرد: مطمناً چنین امتیازی بدون همکاری مردم خوب وفهیم یک شهر کسب نخواهد شد بنابراین لازم است که از تلاشهای همه شهروندان عزیز بویژه همکاران زحمتکش در شبکه بهداشت ودرمان پیرانشهر تشکر وقدردانی کنیم.

به امید تحقق چنین روزی برای شهرمان جوانرود.